اختلال وسواس فکری عملی چیست؟
وسواس فکری شامل افکار، تصاویر ذهنی و تکانه‌های ناخوانده و مزاحمی است که در ذهن فرد تکرار می‌شود و از آن‌جایی که محتوای منفی دارد، به گونه‌ای باعث اضطراب فرد می‌شود که او خود را ناگزیر از انجام اعمالی می‌بیند تا جلوی وقوع فکر یا نتایج احتمالی آن را بگیرد. این‌جا درست نقطۀ تولد وسواس عملی است، که به رفتار فرد در پاسخ به وسواس فکری برای خنثی کردن آن و در جهت کاهش اضطراب اطلاق می‌شود. وسواس فکری-عملی مزاحمی است که زمان زیادی از فرد مبتلا به این اختلال می‌گیرد، اما تمام تلاش‌های فرد برای مقابله با آن با شکست رو به رو می‌شود. علائم هر فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند الگوی خاص خود را داشته باشد و حتی ممکن است این علائم در طول زمان تغییر کند، اما شایع‌ترین محتوای فکر وسواسی در تمام دنیا ترس از آلودگی است که به دنبال آن شست و شو یا اجتناب از شیئی است که فرد باور دارد آلوده است به وجود می‌آید. تردید مرضی، افکار مزاحم غالبا درباره نوعی عمل جنسی یا پرخاشگرانه و تقارن نیز به ترتیب از جمله شایع‌ترین محتواهای فکر وسواسی است.
ریسک‌فاکتورها
اختلال وسواس فکری-عملی معمولا به تدریج در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی و غالبا پس از تجربۀ یک رویداد استرس‌زا مانند مشکل در روابط عاطفی، نوسانات شغلی، بارداری و زایمان، تنش‌های خانوادگی و مسائلی از این دست ظاهر می‌شود. هنگام صحبت درباره عواملی که ریسک ابتلای فرد به اختلال وسواس فکری-عملی را افزایش می‌دهد باید به خاطر داشته باشیم که حضور یک یا چند ریسک‌فاکتور در زندگی شما، به معنای پیش‌بینی قطعی ابتلای شما به این اختلال نخواهد بود. واقعیت این است که هنوز هیچ‌کس علت این اختلال را نمی‌شناسد و افرادی بدون قرار داشتن در معرض حتی یک ریسک‌فاکتور به این اختلال مبتلا شده‌اند.
>> ژنتیک
ژنتیک عاملی است که شما با آن متولد می‌شوید و ممکن است درصد قابل توجهی از خطر ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی توسط ژن‌ها تعیین شود، به‌خصوص در مورد بیمارانی که شروع بیماری در آن‌ها بسیار زود اتفاق افتاده است. اگر عضو یا اعضای خانواده شما به وسواس فکری-عملی مبتلا باشد، علاوه بر ژن‌ها شما با مشاهدۀ آن‌ها، رفتارهای مقابله‌ای ناسالم در شرایط استرس‌زا را یاد می‌گیرید و به این ترتیب احتمال تکرار این رفتارها در آینده افزایش می‌یابد.
>> ساختار مغز
پژوهشگران متوجه شدند که داروهای سروتونرژیک در بهبود علائم و نشانه‌های اختلال فکری-عملی اثربخش‌تر از داروهای موثر بر سایر دستگاه‌های نوروترانسمیتری هستند و پس از پژوهش‌ها و کارآزمایی‌های بالینی متعددی که بر روی انواع داروها انجام شد، مشخص گردید که نوعی کژتنظیمی سروتونین در ایجاد علایم وسواس فکری-عملی دخیل است. با این حال هنوز مشخص نیست که این موضوع را می‌توان علت اختلال وسواس فکری-عملی در نظر گرفت یا خیر.
>> ویژگی شخصیتی
ویژگی‌های شخصیتی خاصی ممکن است با ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی ارتباط داشته باشد. افراد کمال‌گرا و کسانی که استاندارد‌های بسیار بالایی دارند، افرادی که مسئولیت‌پذیری اغراق‌آمیزی داشته و باور دارند می‌توانند باعث وقوع رویدادهایی با عواقب منفی شوند یا موظفند از آن‌ها جلوگیری کنند، افرادی که در تصمیم‌گیری دچار مشکل‌اند و افرادی که ترجیح می‌دهند بدون فکر کردن به عواقب کار، آنچه احساس خوب لحظه‌ای ایجاد می‌کند را انجام دهند احتمالا بیش از افرادی که واجد چنین ویژگی‌هایی نیستند در معرض ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی قرار دارند.
>> رویدادهای استرس‌زا
تجربۀ رویدادهای استرس‌زا به ویژه‌آن‌هایی که ماهیتاً آسیب‌زا هستند، به خصوص در اوایل زندگی و سنین پایین، عامل خطری برای ابتلا به اختلال وسواس فکری عملی هستند. آزار جسمی و جنسی، مرگ غیرمنتظره، مشکلات اقتصادی، درگیری و تنش خانوادگی از شایع‌ترینِ این رویدادها هستند.
>> وضعیت سلامت روان و مصرف مواد مخدر
افرادی که از سایر مشکلات و اختلالات روانی رنج می‌برند، همچنین کسانی که از مواد مخدر استفاده می‌کنند در مقابل ابتلا به اختلال وسواس فکری-عملی آسیب‌پذیر هستند. مصرف مواد مخدر با ایجاد تغییرات شیمایی در مغز و همچنین ایجاد مشکل درحافظه می‌تواند باعث شروع علائم و نشانه‌های وسواس شود.
میزان شیوع
مطالعات همه‌گیرشناختی که در کشورهای گوناگون انجام شده، شیوع نسبتا بالای این اختلال در فرهنگ‌های مختلف را گزارش داده و اگر چه در محتوای علائم وسواسی تفاوت‌هایی وجود داشته، شکل آن‌ها تشابهات غیرقابل انکاری دارد. شیوع این اختلال در جمعیت عادی ۲ تا ۳ درصد و در جمعیت مراجعه‌کننده به درمانگاه‌های روانپزشکی تا ۱۰ درصد نیز گزارش شده است. تعداد زنان بزرگسال مبتلا به این اختلال کمی بیشتر از مردان بزرگسال است اما این موضوع در مورد نوجوانان برعکس بوده و پسران بیش از دختران به این اختلال مبتلا می‌شوند. غالبا زنان از وسواس تمیزی و مردان از وسواس تقارن و افکار ممنوعه شکایت دارند.
