نقص‌توجه-بیش‌فعالی الگویی از مشکلات است که معمولا در کودکی ایجاد می‌شود به طوری که فرد بیش از حد معمول فعالیت و تحرک دارد، دائم حواسش پرت می‌شود، به‌قدری تمرکز کردن برایش دشوار است که نمی‌تواند حتی برای مدت کوتاهی بر انجام یک کار مشخص متمرکز بماند، تکانشی است و بدون فکر و ناگهانی دست به انجام کاری می‌زند. این علائم و نشانه‌ها ارتباط فرد با سایر افراد یا وضعیت شغلی یا تحصیلی‌اش را دچار مشکل می‌کند.
علائم و نشانه‌های این اختلال با افزایش سن رو به بهبود می‌رود اما ممکن است در بزرگسالی هم ادامه پیدا کند. در این صورت معمولا بیش‌فعالی تخفیف پیدا می‌کند و در مقابل رفتارهای تکانشی، ضعف تمرکز و ریسک‌پذیری ممکن است شدیدتر شود. این مسائل ممکن است با یادگیری، کار و نحوه ارتباط فرد با دیگران تداخل پیدا کند، از این‌رو افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین و سوءمصرف مواد در بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی شایع است.
اختلال نقص‌توجه-بیش فعالی چقدر شایع است؟
این اختلال در پسران شایع‌تر از دختران گزارش شده و برآورد می‌شود حدود ۳ تا ۵ نفر از هر صد کودک دبستانی به اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی مبتلا باشند و تا دوره نوجوانی همچنان علامت‌دار باقی بمانند. این عدد در بزرگسالی به ۲ نفر از هر صد نفر می‌رسد.
آیا اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی قابل درمان است؟
اختلال بیش فعالی-نقص‌توجه یکی از انواع اختلالاتی است که با به کارگیری هم‌زمان چند روش درمانی قابل درمان است. کودکان می‌توانند با حمایت والدین و اقدامات به موقع قدرت تمرکز و توجه خود را بهبود بخشند. باید توجه داشت در صورتی که این اختلال در کودکی درمان نشود تا بزرگسالی ادامه می‌یابد و منجر به مشکلاتی همچون افسردگی می‌شود که فرآیند درمان را سخت‌تر می‌کند. اگر شما هم مانند بسیاری از والدین در مورد روش‌های صحیح برخورد با کودکان بیش فعال و یا انتخاب بهترین روش درمانی مستأصل هستید، موثرترین اقدام کمک گرفتن از روان‌شناسان و روان‌پزشکان متخصص در حوزه کودکان است.
چه گزینه‌های درمانی برای اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی وجود دارد؟
پس از تشخیص قطعی این اختلال توسط روانپزشک، یا روانشناس بالینی برای درمان می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
دارو درمانی
از دیر باز درمان دارویی برای کودکان مبتلا به اختلال نقص‌توجه – بیش فعالی درمان ارجح بوده است. دارودرمانی به دلیل سرعت بالای پاسخگویی و همچنین نیاز کم به صرف وقت یکی از محبوب‌ترین روش‌هاست. داروها ممکن است به کودک کمک کنند حداقل در کوتاه مدت بتواند بهتر تمرکز کند یا آرام بنشیند. اما تا به امروز شواهد اندکی مبنی بر قدرت دارو در پیش‌بینی موفقیت تحصیلی در مدرسه و بهبود روابط و مسائل رفتاری در دراز مدت و حتی کوتاه مدت وجود دارد. دارو همه مشکلات را حل نمی‌کند و یا علایم و نشانه‌های این اختلال را به طور کامل حذف نمی‌کند. علاوه بر این، نگرانی‌هایی در مورد اثرات این داروهای قدرتمند در مغز در حال توسعه کودک وجود دارد.
تحقیقات نشان می‌دهد کودکانی که دارو درمانی را به عنوان تنها روش درمانی انتخاب می‌کنند بعد از دو هفته، علائم بیماری را کمتر نشان می‌دهند در حالیکه در مورد درمان‌های دیگر بعد از یک ماه علائم به صورت تدریجی محو می‌شود. اما بازگشت علائم بیماری در دارو درمانی بسیار بیشتر از دو روش نورو فیدبک و روان‌درمانی است.
روان درمانی
والدین بسیاری از کودکان مبتلا به اختلال نقص‌توجه-بیش فعالی آن‌ها را اخلال‌گر و یا شرور می‌خوانند و به دلیل رفتارهایی که از دید آن‌ها غیراخلاقی است، کودک را به روان روان‌درمانگران ارجاع می‌دهند. روان‌درمانگران بر روی رفتارهای این کودکان کار کرده و تلاش می‌کنند با شرطی‌سازی‌های مختلف رفتار آن‌ها را تغییر دهند. درمان رفتاری شیوه موثری برای درمان این اختلال است.
روان درمانی مکانیزمی شبیه به عمل نوروفیدبک دارد، با این تفاوت که سعی درمانگر بر این است که رفتارهای مختلف را مرحله به مرحله اصلاح کند. معمولا روان‌درمانگران با دادن تکالیف مختلف به افراد مبتلا به اختلال نقص‌توجه-بیش فعالی در محیط‌های خارج از کلینیک، سعی می‌کنند تا الگوی رفتاری افراد را تغییر دهند و در نهایت رفتار آن‌ها را به افراد بهنجار نزدیک کنند.
رفتاردرمانی که به عنوان تغییر رفتار نیز شناخته می‌شود، یک درمان بسیار موفق برای چنین کودکانی است. این کار به ویژه برای کودکانی مفید است که داروهای محرک را مصرف می‌کنند و حتی ممکن است به شما اجازه دهند که میزان مصرف دارو را کاهش دهید.
رفتار درمانی شامل تقویت رفتارهای مطلوب از طریق پاداش و کاهش رفتارهای مشکل‌ساز با تنظیم محدودیت‌ها و عواقب است. برای مثال یک مداخله ممکن است این باشد که معلم به کودک مبتلا به اختلال نقص‌توجه-بیش فعالی پاداش دهد به این دلیل که قبل از صحبت کردن انگشت خود را بالا گرفته است.
درمان‌های نوروفیدبک
نوروفیدبک یکی از روش‌های درمانی نسبتا جدید برای اختلال نقص‌توجه-بیش‌فعالی است و در مقایسه با دارودرمانی بدون عوارض جانبی است. ویژگی این روش این است که از خود مغز کمک گرفته می‌شود تا بتواند جریان حرکت فکری را تصحیح کند.
راه‌حل‌های موثر جانبی
>> زمان سبز
مطالعات نشان می‌دهد که صرف زمان در طبیعت می‌تواند در بهبود علایم و نشانه‌های اختلال نقص‌توجهی-بیش‌فعالی در کودکان موثر باشد. کودک خود را تشویق کنید تا هر روز به مدت حداقل ۳۰ دقیقه بیرون منزل بازی کند.
>>ورزش کردن
یکی از آسان‌ترین و موثرترین روش‌ها برای بهبود علائم اختلال نقص‌توجه-بیش فعالی است. فعالیت فیزیکی بلافاصله سطح دوپامین، نوراپی‌نفرین و سروتونین را افزایش می‌دهد که همه آن‌ها بر سطح تمرکز و توجه تاثیر می‌گذارند. به این ترتیب، ورزش و داروهایی نظیر ریتالین نیز به طور مشابه کار می‌کنند اما برخلاف داروهای اختلال نقص‌توجه-بیش فعالی، نیاز به تجویز نداشته و عوارض هم ندارد. فعالیت‌هایی که نیاز به حرکات بدن دارند مانند رقص، ژیمناستیک، هنرهای رزمی و اسکیت‌بورد گزینه‌های دردسترس و اثرگذار هستند.
>> تنظیم خواب
خواب منظم می‌تواند منجر به بهبود قابل‌توجه علائم و نشانه‌های اختلال نقض‌توجه-بیش فعالی شود، با این حال بسیاری از کودکان مبتلا به این اختلال در شب دچار مشکل می‌شوند. سطح روی، آهن و منیزیم کودک را بررسی کنید. بسیاری از کودکان دچار کمبود این مواد معدنی مهم هستند و تنظیم سطح آن‌ها می‌تواند به کنترل علائم اختلال نقص‌توجه-بیش فعالی کمک کند.
