بسیاری از ما وقتی از اوتیسم صحبت می شود، به یاد ریموند[۱] با بازی داستین هافمن[۲] در فیلم مرد باران[۳] می‌افتیم. مردی جوان با هوش ریاضی چشم‌گیر و حافظه‌ای قوی مانند یک دایره‌المعارف. اما واقعیت این است که اکثر افراد مبتلا به اوتیسم چنین نیستند و تنها عده کمی از آن‌ها صاحب استعداد و توانایی‌های ویژه‌اند که به نابغه‌های درخودمانده شهرت دارند.
اوتیسم اختلالی دارای یک طیف وسیع با شدت‌های متفاوت و توانایی‌های شناختی، زبانی و اجتماعی گوناگون است. در یک سمت این طیف اوتیسم همراه با استعداد و توانایی‌های خاص و ویژه و در سمت دیگر؛ اتیسم همراه با عقب‌ماندگی است. به عبارتی در یک سمت این طیف موسیقی‌دانی قرار دارد که از تعاملات گروهی اجتناب می‌کند و در سمت دیگر، کودکی است منزوی و ساکت که در گوشه‌ای کز کرده و توپی را به صورت تکراری می‌چرخاند.
اوتیسم یا همان اختلال طیف اوتیسم که به آن «کوری ذهن» نیز گفته می‌شود، وضعیت پیچیده‌ای است که در آن کودک با چالش‌های بسیار زیادی در مسائل ارتباطی دست به گریبان بوده و علایق و رفتارهای غیرطبیعی و نامعمول از خود نشان می‌دهد. افراد مبتلا به اوتیسم در ارتباطات خود – چه کلامی و چه غیرکلامی – دچار مشکلات جدی هستند، زیرا آن‌ها قادر نیستند افکار و احساسات دیگران را درک کنند و همین امر باعث می‌شود نتوانند آن‌چه را که در درونشان می گذرد با کلمات (به صورت کلامی) توصیف کنند و یا حتی در حالات بدنی و چهرۀ خود (به صورت غیرکلامی) نشان دهند.
ماجرا فقط این نیست که او حرف‌های من را نمی فهمد، انگار او به محیط اطراف خودش هم هشیار نیست و اصلا نمی‌خواهد چیزی یاد بگیرد. او دنیای اطرافش را نمی‌فهمد و متوجه نیست که شیری که در یخچال بماند خراب نمی شود! به تنها چیزی که دقت می‌کند ذرات گرد و غبار روی وسایل و یا تارهای مویی است که روی فرش‌ها وجود دارد. او با دقت وصف ناشدنی خود موهای روی فرش را جدا می‌کند و به ترتیب کنار هم می‌چیند.
زینب، ۳۷ ساله
اوتیسم اختلال نادری است که تقریبا از هر ده هزار کودک، چهار کودک به آن مبتلا می‌شود. با این حال، امروزه گزارش‌ها نشان می‌دهند که میزان شیوع اوتیسم بیشتر از چیزی است که پیش از این تصور می‌شد و می‌توان ادعا کرد که از هر ده هزار کودک، شانزده کودک را درگیر می‌کند. بر اساس آمار ارائه شده از سوی انجمن اوتیسم ایران، در کشورهای توسعه یافته از هر شصت و پنج کودک، یک کودک مبتلا به اوتیسم است در حالی‌که در ایران، از هر صد و پنجاه کودک، یک کودک به این اختلال مبتلا است. اوتیسم در میان اقشار مختلف اجتماعی و طبقات اقتصادی وجود دارد اما شیوع آن در پسران سه الی چهار بار بیشتر از دختران است.
علائم و نشانه‌های اوتیسم
علائم و نشانه‌های اختلال طیف اوتیسم اغلب در سال‌های ابتدایی زندگی پدیدار می‌شود، هنگامی که کودکی دو ساله نمی‌تواند عبارت‌های ۲ کلمه‌ای را به‌طور مناسب ادا کند و یا آن زمان که کودکی سه و نیم ساله تمایلی به برقراری ارتباط و دوست‌یابی از خود نشان نمی‌دهد. این کودک در هجده ماهگی، سنی که کودکان معمولا بیشترین اضطراب جدایی را دارند، هنگام جدایی از مادر هیچ واکنشی اعم از گریه و بی‌تابی نشان نمی‌دهد و حتی هنگام بازگشت مادر هم ابراز رضایت و خوشحالی نمی‌کند و کاملا نسبیت به این موضوع بی‌تفاوت است.
چنین کودکی معمولا قادر به برقراری تماس چشمی نبوده و به صحبت های دیگران نیز توجهی نمی‌کند و واکنشی نشان نمی‌دهد. به طور مثال، وقتی شما به چیزی اشاره می‌کنید کودک به اشارۀ شما بی‌توجه است و برای دیدن آن سرش را بلند نمی‌کند. او به جای تعامل و انجام فعالیت و بازی‌های گوناگون با شما و دیگران، به تنهایی گوشه‌ای از اتاق می‌نشیند و کارها و بازی‌های تکراری انجام می‌دهد، مثلا هر روز ساعات زیادی را صرف چرخاندن توپی در دستش می‌کند و یا ماشین‌های اسباب‌بازی را به ترتیب اندازه کنار هم می‌چیند، خراب می‌کند، باز با همان ترتیب قبلی می‌چیند و بارها و بارها این کار را تکرار می‌کند.
کودک مبتلا به اوتیسم به شدت نسبت به صدا، تماس بدنی، بوها و به طور کلی چیزهایی که برای سایر افراد طبیعی است، حساسیت نشان می دهد. مثلا یک روز معمولی را در نظر بگیرید که قصد نظافت منزل را دارید، جاروبرقی را روشن می‌کنید و به جای اینکه کودک شما سوار بر جاروبرقی شود و اسب سواری کند یا دنبال جاروبرقی بدود، گوش های خود را می‌گیرد و شروع به گریه و جیغ زدن می‌کند.
علل ابتلا به اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم یک علت مشخص ندارد بلکه حاصل مجموعه‌ای از عوامل مختلف اعم از عوامل زیستی یا ژنتیکی و عوامل محیطی است. در برخی موارد، اختلالات ژنتیکی و یا تغییراتی که در طی حاملگی بصورت ناگهانی و یا ارثی در ژن‌ها رخ می‌دهد، می‌تواند باعث ایجاد اوتیسم شود. هم‌چنین، یک‌سری از ژن‌ها ممکن است با مختل کردن رشد و تحول مغز و یا ارتباط میان سلول‌های مغزی، در ایجاد این اختلال ایفای نقش ایفا کنند. پژوهش ها نشان می دهد که در سایر موارد، عواملی همچون آلودگی هوا، بارداری سخت و پراسترس، مشکلات هنگام بارداری و تولد نیز می‌تواند در شکل‌گیری این اختلال نقش داشته باشد.
ریسک فاکتورها
علاوه بر موارد ذکر شده، عوامل مشخصی می‌تواند احتمال ابتلا به اختلال طیف اوتیسم را افزایش دهد. پسران سه برابر بیشتر از دختران به اوتیسم مبتلا می‌شوند. هم چنین، در خانواده‌هایی که فرزندی مبتلا به اوتیسم وجود دارد، احتمال تولد فرزندان دیگر مبتلا به اوتیسم نیز بیشتر خواهد بود.
والدینی که از نظر هیجانی یکنواخت (flat) هستند و مهارت‌های کلامی و ارتباطی مناسبی ندارند -که به آن‌ها والدین یخچالی گفته می‌شود- به احتمال بیشتری فرزندان مبتلا به طیف اتیسم خواهند داشت. از جمله عوامل دیگری که ریسک ابتلا به اتیسم را افزایش می‌دهد می‌توان به زودرسی نوزاد (تولد زودتر از موعد مقرر) و سن بالای والدین نیز اشاره کرد.
[۱] Raymond
[۲] Dustin Hoffman
[۳] Rain man
